Dokuz Tip Mizaç Modeli Nedir?

Elbette! Dokuz tip mizaç modeli üzerine yazılmış; ulusal ve uluslarası saygınlığı yüksek platformlarda yayınlanan pek çok makale ve kitap bulunmaktadır. Meraklı olan kullanıcılarımız, MİZMER sayfasından söz konusu makalelerin tamamına ulaşabilirler.

Dokuz Tip Mizaç Modeli (DTMM), Dünya’da ilk kez Uzm. Psikiyatr Enver Demirel Yılmaz’ın liderlik ettiği Türk araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur. Ayrıca modelin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla kurulan Dokuz Tip Mizaç Modeli Derneği, bu konuda çalışma yapmak isteyen tüm bilim insanlarını desteklenmektedir.

Olabilir elbette. Ancak bugüne dek yaptığımız bilimsel çalışmalar sayesinde ulaştığımız “doğuştan gelen DNA olarak bilinen” temel mizaç tipi sayısı şimdilik dokuz tane. Diğer yandan mevcut bilgimizle alt-kırılımlarıyla birlikte toplamda 162 farklı mizaç profilini değerlendirebiliyoruz. Artar mı? Neden olmasın, bilimsel çalışmalara devam…

Enneagram ve DOKUZ TİP MİZAÇ MODELİ arasındaki temel fark, Enneagram’ın kadim bilgeliğe dayanan ve daha çok sözel aktarımla günümüze gelmiş bir sistem olmasına karşın;

Dokuz Tip Mizaç Modeli’nin kendisine özgü geçerlik ve güvenirliği kanıtlanmış bir ölçeği, psikiyatri, psikoloji, eğitim gibi çeşitli alanlarda pek çok öneri (proposal) makalesi ve istatistik temelli çalışması bulunan bilimsel bir model olmasıdır.

Enneagram, kişilik, karakter ve mizaç kavramlarının ayrımına odaklanmaz. Bunun yerine dokuz tip mizaç modeli; mizaç, karakter ve kişilik gibi kavramların yapısal ve değişmeyen yönlerinden dinamik ve yaşam boyu değişebilen yönlerine uzanan detaylı ve bütüncül bir operasyonel tanımlama ve kapsamlı bir bakış açısı sunar.

Enneagram, bireyleri belirli sıfatlarla tanımladığı kişilik tipleriyle eşleştirmeye odaklanır. Dokuz tip mizaç modeli ise bireyin benzersizliğine/biricikliğine vurgu yapar ve tanımlayıcı eşleştirmelere karşı çıkarak bireyin davranışlarının altında yatan nedenselliği anlamaya odaklanır.

Dokuz Tip Mizaç Modeli ile Enneagram arasındaki İLİŞKİYİ çok daha detaylı bir şekilde incelemek için şuraya bakabilirsiniz;

Kaynak Benim E-Kitap

Mizaç tipleri, mizaç kavramının genel özelliklerini temsil eden, karakterize eden veya tanımlayan bir terimdir. Dokuz tip mizaç modeline göre, her bir mizaç tipi hem olumlu potansiyel hem de olumsuzluğa açık bazı riskli özelliklerden oluşur.

Kusursuzluğu Arayan Mizaç

🎯 Ciddi, Dürüst, Olgun, İdealist, Adil, Doğrucu, Mükemmeliyetçi, Disiplinli, Sebatkâr, Çalışkan, Titiz, Düzenli, Prensipli, Kontrollü, Soğukkanlı, Rasyonel, Ölçülü, Hesaplı Hareket Eden, Kurallara Uyan, İstikrarlı, Sorumluluk Sahibi, Tanımlayıcı, Planlayıcı, Sınıflayan, Kıyaslayan, Kategorize Eden, Sistematik, Reformist
🎯 Ahlakçı, Eleştirel, Yargılayıcı, Aşırı Detaycı, Çabuk Kızıp Gerilen, Katı

Duyguları Hissetmeyi Arayan Mizaç

🎯 Sevgi Dolu, İlişki Odaklı, Çok Duygusal, Duygularını Belli Eden, Sıcakkanlı, Dışadönük, Samimi, Konuşkan, Sempatik, Müşfik, İletişim Yetenekleri Güçlü, Arkadaş Canlısı, Acıyan, Yardımsever, Fedakar, Verici
🎯 Çabuk Etkilenen, Alıngan, Israrcı, Tutturmacı, Sitemkar, İlgi Çekmekten Hoşlanan, Kıskanç, Manipülatif

Hayran Olunacak Kendilik İmaj Arayan Mizaç

🎯 Başarı ve Kariyer Odaklı, Yarışmacı, Hedefine Kilitlenen, Olumsuz Duyguları Kendine Engel Yapmayan, Motivatör, Popüler, Diplomatik, Pratik, Adaptif, Azimli, Çalışkan, Üretken
🎯 Hırslı, Statü Peşinde Koşan, Çıkarcı, Kurnaz

Duyguların Anlamını Arayan Mizaç

🎯 Bireysel, Özgün, Sıra Dışı, Empatik, Aşırı Duygulu, Tasarımcı, Sanatsal, Estetik Bakış Açısına Sahip, Kimlik Arayan, Duyarlı, Doğal, İçten, Dost Canlısı, Merhametli, Romantik
🎯 Asi, Aykırı, Melodramatik, Kolay İncinebilir, Melankolik, Tutkulu, İmrenen

Bilginin Anlamını Arayan Mizaç

🎯 İçedönük, Sessiz, Gözlemci, Analitik, Derin Meraklı, Akılcı, Objektif, Araştırmacı, Soyutlayıcı, Kavramsallaştırıcı, Uzmanlaşan, Arşivci
🎯 Asosyal, Şüpheci, Soğuk, Mesafeli, Duygudan Uzak, Cimri

Entelektüel Dinginlik Arayan Mizaç

🎯 Güven ve Emniyet Odaklı, Takım Oyuncusu, Sadakate Önem Veren, Spontane Meraklı, Veri Depolayan, Rengini Belli Etmeyen, Sivrilmeyen, Tedbirli, Tutumlu, Titiz, Düzenli, Tüm İhtimalleri Gözeten, Ketum / Sır Tutan
🎯 Endişeli, Kaygılı, Otoriteye İhtiyaç Duyan, Paranoid Alıngan, Kötümser, Güvensiz, Hesapçı, Muhalif, Ambivalan, Kararsız, Emin Olamayan, Kuşkucu, Obsesif, Kontrolcü

Keşfetmenin Hazzını Arayan Mizaç

🎯 Yeniliğe Açık, Keşfetmeye Meraklı, Hareketli, Girişken, Dışadönük, Çabuk İlişki Kuran, Konuşkan, Tecrübe Eden, Vizyoner, İnovatif Yaratıcı, Hayalci, Neşeli, Muzip, İyimser, Pratik, Çağrışımları Hızlı, Heyecan Arayan
🎯 Sıkıntıdan Kaçınan, Düzensiz, Savurgan, Gailesiz, Abartan, Sabırsız, Çabuk Sıkılan, Hesapsız, Dürtüsel, Dikkati Dağınık, Maymun İştahlı, Fikir Uçuşması Yaşayan

Mutlak Güç Arayan Mizaç

🎯 Lider, Kendinden Emin, Cesur, Cömert, Himaye Eden, Mücadeleci, Meydan Okuyan, Dobra, Girişimci, Çabuk Eyleme Geçen, Net, Dayanıklı
🎯 Hükmedici, Baskıcı, Otoriter, Grandiyöz, Sert, Müdahaleci, Toleranssız, Öfkeli, Kavgacı, Şiddet Eğilimli

Fiziksel Konfor Arayan Mizaç

🎯 Sakin, Uyumlu, Barışçıl, Arabulucu, Mülayim, Huzur Veren, Yargılamayan, Bütünleşmeci, Çatışmaktan Uzak Duran, Yumuşak, Esnek, Sabırlı, Rutini Seven, Akışına Bırakan
🎯 Ağırkanlı, Pasif Dirençli, Hayır Demekte Zorlanan, Müdahil Olmayan, Öfkesini Bastıran, Erteleyen, Utangaç

Mizaç tipleri, bireyler arasındaki algı, motivasyon farklılıklarını, istek, ihtiyaç, beklenti ve davranış farklılıklarını anlamak ve açıklamak için kullanılır. Örneğin, bir kişinin mizacına bağlı olarak, o kişinin nasıl motive olduğu, olumlu ve olumsuzluğa açık riskli potansiyelleri, hangi tür aktivitelerden zevk aldığı, stresle nasıl başa çıktığı veya rahat durumunda nasıl davranışlar sergilediği gibi, mizaç tipleri insan davranışlarını belirleyen önemli faktörlerden biridir ve bireylerin yaşam tercihleri, ilişkileri ve genel yaşam tarzları üzerinde etkilidir.

Bu zor soruya modelin geliştiricisi Uzm. Psikiyatr Enver Demirel Yılmaz’ın röportajından bir kesitle ağır bir yanıt verelim:

Dokuz Tip Mizaç Modeli yaklaşımı, mizacın canlılığı, canlandırıcılığı ve hastalandırıcılığı (potansiyel olarak) ile ilgili son derece doğal bir yaklaşıma sahiptir. Bu yaklaşım, insana psikologluk veya psikiyatristlik gibi sadece mesleki statü üzerinden bir sınırlama meydana getirmemektedir. Örneğin bir ‘hakim olsanız’, çevrenizdekiler size hitaben kahveye de gitseniz “Hakim Bey” derler, camiye de gitseniz “Hakim Bey” derler, meyhaneye de gitseniz “Hakim Bey” derler. Bazı meslekler vardır ki onlar meslek değil bir yaşam biçimidir.

Eskiden tabiplere doktor denmez; hekim denirdi. Çünkü hayatın bir çok alanına dair hikmet, anlayış ve algıya sahiptiler. Hekimler bu algının nezaketini ortaya koyan kişilerdi. Günümüzde ise bilimsel uygulama şartlarını karşılayan teknisyene dönüşmüş durumdalar. İnsanların seviyesi düştüğü gibi o insanların içinden çıkan branşların ve o branşları temsil eden insanların seviyelerinin düşmesi üzerine durum daha da vahim hale geliyor. Dokuz Tip Mizaç Modeli burada bir itiraz aslında. Çünkü mizaç dediğimiz şey; insanın mekanik varoluşuna dair doğuştan gelen bir kodlamadır: Bir mekanizmayı ifade eder. Ve insanların hepsi kendi mizaç tiplerine göre, bir duyguya düşünceye ya da eylem yapma biçimine hapsoluyor. İşte bu durumu aşmayla ilgili süreçte, insaniyet başlıyor. Şifa verenin (psikiyatristin, psikoloğun, danışmanın, rehberin, alimin-adına ne ünvan verirseniz verin) aşmışlığı, onun tecrübelerinin canlılığı kadar, karşıdaki insan bundan etkilenir, şifa bulur.

Günümüzde insana dair temel kavramların tarifleri, bu kavramların hayatta nasıl vücut bulduğu, vücut bulmasında insan bireyinin ünvanı olarak bununla nasıl ilişki kurduğu hiç sorgulanmıyor. Bu ciddi bir sıkıntıdır ve bu sıkıntı devam ettiği sürece insanlar psikolojiden psikiyatriden çok tatmin olmayacaklar. Arayışları da hiç bitmeyecek. Çünkü ihtiyaçları bitmeyecek ve ihtiyaçları da karşılanmayacak. İhtiyaç-arayış döngüsü git gide büyürken ihtiyaçların karşılanmaması sorunu da büyüyecek. Belki Dokuz Tip Mizaç Modeli'nin böyle bir dönemde tam da zamanında yanlış algıyı, yanlış idrakı, yanlış uygulamayı, yanlış metotu ortadan kaldırmaya dair katkısı olacak…

Elbette, bir problemi anlamak için önce problemi yaşan kişiyi anlamak ve bilmek gerekir. Hayattaki problemlerimiz, olaylar ve bu durumları algılama ve yorumlama biçimimiz, bireysel farklılıklarımıza bağlı olarak değişkenlik gösterir; bu da problemleri çözme sürecini kişiden kişiye farklı kılar. İşte tam bu noktada, dokuz tip mizaç modeli, bireye özgü yöntemlerle etkili ve net bir yol haritası çizerek sorunların üstesinden gelmede yardımcı olur.

Eğer 4 yaşından büyükseniz ve bir ademoğlu/havva kızı iseniz; evet, uygun  Zira mizaç, insan varlığının psikolojik çeşitliliğinin kaynağını oluşturur. Kapsayıcı bir bakışla bizim; hem bir diğeriyle benzer olan hem de diğerlerinden farklılaşan tüm yönlerimizi değerlendirip açıklar. Dolayısıyla herkese yer var; tüm doğallığımızla, olduğumuz gibi hep birlikte daha uyumlu yaşayabilelim diye…

Dokuz Tip Mizaç Modeli doğru ve tutarlı bir “bireyi tanıma sistemi” olabilmenin ötesinde, bireyin davranışlarının altında yatan nedenleri açıklama ve aynı zamanda çevresiyle olan uyumunu da değerlendirme imkanı sunar.

DTMM, ortaya koyduğu her bir mizaç tipinin, hem olumlu potansiyel hem de güçlendirilmesi gereken eylemsel, duygusal (emosyonel) ve bilişsel (kognitif) tüm özelliklerini sistematik bir biçimde açıklar. Ayrıca mizaç tiplerinin kendi içindeki (intrapsişik) yapılanmayı açıklamanın yanı sıra mizaç tiplerinin birbiri arasındaki ilişkileri (interpsişik) de açıklayan “canlı ve yaşayan” bir mizaç modelidir.

İnsan Davranışlarını Anlamak: Mizaç tipleri, bireylerin motivasyon, zevk, stresle başa çıkma ve rahat durumda nasıl davranacakları gibi temel davranışları anlamamıza yardımcı olur.

İlişkileri Geliştirmek: Mizaç tiplerini anlamak ve bilmek insanların birbirleriyle olan ilişkilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Her bir mizacın algı ve iletişim biçimleri farklıdır. Bu nedenle farklı mizaçlara sahip bireyler arasında uyum sağlamak, daha etkili iletişim kurmak ve anlayış geliştirmek mümkün olur.

Liderlik ve İş Performansı: İş dünyasında mizaç yetkinliklerini, yeterliliklerini ve liderlik becerilerini bilmek, kişilerin kendilerini daha etkili bir şekilde yönetmelerine ve potansiyellerini daha iyi ortaya çıkarmalarına olanak tanır. Mizaç tiplerini anlamak, iş performansını artırmak için uygun motivasyon stratejilerinin belirlenmesine katkı sağlar.

Kişisel Gelişim: Bireylerin kendi mizacını anlamaları, kişisel gelişimleri üzerinde olumlu bir etki yaratır. Bu bilgi, bireylerin güçlü yönlerini keşfetmelerine ve zayıflıklarıyla başa çıkmalarına yardımcı olur.

Psikolojik Sağlık: Mizaç, bireyin psikolojik problemlerinin temelinde yatan nedenleri kişiselleştirme ve bu problemlerin çözümünde daha etkili bir yaklaşım sunma konusunda önemli bir rol oynar.

Eğitim Yaşamı: Mizaç sayesinde, bir öğrencinin kendine uygun çalışma biçimi, öğrenme biçimi, okula uyumu ve akademik eğilimleri kolayca tespit edilebilir.

Mizaç, doğuştan gelir ve yaşam boyu değişmez. Nasıl ki DNA’mız, bedensel özelliklerimizi belirleyen ve yaşam boyu değişmeyen bir yapıysa; mizaç da eylemsel, duygusal ve bilişsel tüm psikolojik özelliklerimizin kodunu içeren yapıdır. Tıpkı saç rengimizin DNA’mızda kodlu olması ve biz saçımızı hangi renge boyatırsak boyayalım asıl rengin değişmemesi gibi… Şöyle ki; yaşam yolculuğunda davranışsal tutum olarak pek çok şey öğrenip kişilik açısından gelişiriz. Ancak mizaç özelliklerimiz; tıpkı boyattığımız saçımızın orijinal renginin aynı kalması gibi; kişiliğimizin değişmeyen kökünü ifade eder.