Kişilik Bozukluğu için Ne Yapılmalıdır?

Kişilik Bozukluğu Ne Demektir?

Kişilik bozukluğu; bireyin eylemsel, duygusal ve düşünsel davranışlarını etkileyen kalıplaşmış ve istikrarlı bir şekilde süreklilik gösteren bir psikolojik durumdur. Bu durum; kişinin ilişkileri, sosyal hayatı, iş hayatı ve kişisel gelişimi üzerinde ciddi etkiler yaratabilir. Kişilik bozukluğu; kişinin mizacından yola çıkıp kişiliğini oluştururken duygu, düşünce ve davranışlarının toplumun genel kabul gören normlarından sapma eğiliminde olduğu bir durumu ifade eder. Bu, bireyin sosyal ve kişisel işlevselliğini olumsuz etkileyebilir ve sorunlara neden olabilir. Bu durumlar, uzun vadeli ve kalıcı olma eğilimi gösterir. Kişilik bozuklukları, birçok farklı türde olabilir ve her bir tür, belirli semptomlara ve davranış kalıplarına sahiptir. Bu bozukluklar; uyumsuz ve istikrarsız ilişkiler, düşük özsaygı, iş sorunları, duygusal sıkıntılar ve bağımlılık problemleri gibi sorunlara yol açabilir.

Kişilik Bozuklukları Nelerdir?

Kişilik bozuklukları, farklı türlerde görülebilir. En güncel tanı rehberi olan DSM-5 (Diagnostics and Statistical Manual of Mental Disorders - 5th Edition)’e göre, kişilik bozuklukları aşağıdaki şekilde ana kategorilerde sınıflandırılabilir:

· Paranoid Kişilik Bozukluğu: Bu bozukluğa sahip kişiler, diğer insanların kötü niyetli olduğunu, sürekli olarak kendilerine zarar vermeye veya hile yapmaya çalıştığını düşünürler. Güvensizlik ve kuşkuculuk karakteristik özelliklerdir.

· Şizoid Kişilik Bozukluğu: Şizoid kişilik bozukluğu olan bireyler, duygusal soğukluk ve sosyal izolasyon eğilimindedirler. Sosyal ilişkileri kopuktur, duygulanımdan uzaktır ve ilişki kurmak istemedikleri görülür.

· Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Bu kişilik bozukluğu, sıra dışı düşünce ve davranışlarla karakterizedir. İlginç inançlara, düşünce bozukluklarına ve tuhaf davranışlara sahip olabilirler. Sosyal ilişkileri sık sık problemli olabilir.

· Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Antisosyal kişilik bozukluğu olan bireyler, başkalarının haklarına saygı göstermeme, yasa dışı davranışlar gerçekleştirme, yalan söyleme ve suç işleme eğilimindedirler. Empati eksikliği ve sorumluluk duygusunun zayıf olması bu bozukluğun özelliklerindendir.

· Borderline Kişilik Bozukluğu: Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler, hem kendilerini hem de ilişki kurdukları kişileri tutarlı şekilde algılamakta zorluk yaşarlar. Beklenmedik duygusal iniş-çıkışlar, tutarsızlığa ve dürtüselliğe eğilim sıklıkla görülebilir.

· Histriyonik Kişilik Bozukluğu: Histriyonik kişilik bozukluğu olan kişiler, sürekli dikkat çekme isteğine sahiptirler. Dramatik ve teatral davranışlar sergilerler. Aşırı duygusal oldukları ve ilgi görmedikleri durumlarda yoğun bir rahatsızlık hissettikleri görülebilir.

· Narsisistik Kişilik Bozukluğu: Narsisistik kişilik bozukluğu olan bireyler, kendilerini önemseme, üstün görme, başkalarını kullanma ve sürekli övgüye/beğeniye ihtiyaç duyma eğilimindedirler. Genellikle empati kurmada zorluk yaşadıkları görülür.

· Bağımlı Kişilik Bozukluğu: Bağımlı kişilik bozukluğunda, belirgin bir ayrılık kaygısı ve diğer bireylere duyulan aşırı ihtiyaç söz konusudur. Bu kişilik bozukluğunda birey, günlük yaşamını dahi başkalarından destek, öneri ya da yönlendirme almadan tamamlamakta zorlanabilir ve oldukça uysal ve yumuşak davranışlar sergileyebilir.

· Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu: Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu olan bireylerin, mükemmeliyetçilik, düzenlilik, kontrolcülük ve aşırı detaycılık gösterdikleri görülür. Kurallara uymaya, düzeni “tam olarak” sürdürmeye, sıralama yapma/organize etme gibi eylemlere karşı aşırı hassasiyetleri olabilir.

· Çekingen Kişilik Bozukluğu: Yoğun bir yetersizlik hissiyle kendisini gösteren çekingen kişilik bozukluğunda; bireyler, başkaları tarafından eleştirilme ya da beğenilmeme korkusunu yoğun olarak yaşayabilirler ve bu nedenle ilişki kurmaktan ya da sosyal ortamlarda bulunmaktan kaçınabilirler.

Kişilik Bozukluğu Nasıl Başlar?

Kişilik bozukluğu genellikle erken yaşlarda gelişmeye başlar. Çocukluk döneminde yaşanan travmatik deneyimler, yanlış ebeveyn tutumları, genetik faktörler ve çevresel etmenler bu bozuklukların gelişimine katkıda bulunabilir. Özellikle aile tarafından bireyin mizacının anlaşılmadığı, mizacına uygun olmayan ve tutarsız davranışlar, beklentiler ve yönlendirmeler olduğu görülmektedir.

Kişilik Bozukluğu Nasıl Anlaşılır?

Bu noktada, söz konusu belirtilerin kişilik bozukluğu olduğundan emin olunmalıdır. Bireyler, mizaç tiplerindeki arayış ve potansiyellere göre bir kişilik örüntüsü sergileyebilirler ancak bu doğrudan kişilik bozukluğu olarak yorumlanmamalıdır. Örneğin; mizacına göre ilgi çekmek isteyen ve duygusal davranan herkesin histriyonik kişilik bozukluğuna sahip olmaması gibi, içedönük olan ve ilişki kurma ihtiyacı duymayan herkes de şizoid kişilik bozukluğundan muzdarip olmayacaktır.

Bunun dışında; kişilik bozukluğuna sahip kişiler, genellikle tedaviye kendi istekleriyle değil, yakınlarının yönlendirmesiyle başvururlar. Kişilik bozukluğunun teşhisi, bir psikiyatrist tarafından yapılmalıdır. Belirli bir kişilik bozukluğunun teşhisi, kişinin semptomlarına, davranışlarına ve duygusal durumuna dayanır. Gözlem, görüşmeler ve psikolojik testler bu teşhis sürecinde sıklıkla kullanılır.

Kişilik Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?

Kişilik bozuklukları tedavi edilebilir, ancak bu uzun vadeli bir süreç gerektirir. Tedavi genellikle mizaç temelli psikoterapi ile başlar. Terapi, kişinin kendi mizaç yapısını, yaşamdaki arayışını, desteklemesi ya da törpülemesi gereken potansiyellerini anlamasına, mizaç yapısına uygun bir kişilik çerçevesi çizebilmesine yardımcı olur. Ayrıca, daha sağlıklı ve işlevsel savunma mekanizmalarının oluşabilmesi, içgörü geliştirilmesi ve kişilik olgunluğunun sağlanabilmesi için de psikoterapiden faydalanılır. İlaç tedavisi de bazı durumlarda önerilebilir. Destekleyici bir aile ve arkadaş çevresi de tedavi sürecinde büyük önem taşır. Bu nedenle, kişilik bozukluğuna sahip bireylerin bir kısmında aile danışmanlığı süreci de yürütülmektedir.

Kişilik Bozuklukları Ne Zaman Başlar?

Kişilik bozukluklarının belirtileri çocukluk ve ergenlikte başlayabilse de genellikle genç yetişkinlik döneminde belirginleşmeye başlar. Erken teşhis ve tedavi, bu bozuklukların etkilerini azaltmada önemlidir.

Kişilik bozukluğu, karmaşık bir konu olup, her bireyin deneyimi farklıdır. Uzman eşliğinde mizaç temelli danışmanlık, bu tür bir durumla başa çıkmada önemli bir adımdır ve kişinin daha sağlıklı bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir. Eğer kişilik bozukluğu ile ilgili daha fazla bilgiye ihtiyacınız varsa, bir uzmanla iletişime geçmeyi ihmal etmemeniz önerilir.